Француз режиссері Томас Кайенің «Жануарлар патшалығы» («Королевство зверей») фантастикалық драмасы биылғы Канн кинофестивалінде Un Certain Regard бағдарламасын ашты. Бүгін біз сізге ессіз және қорқынышты індеттің фонында оқиғаның қалай өрбігенін айтып береміз.
Жұмбақ ауру әлемді шарпып жатыр: адамдар жануарларға тән белгілерге ие мутанттарға айналуда. Мутациялар баяу немесе күтпеген жерден пайда болады. Ауру салыстырмалы түрде кішігірім өзгерістерден басталады (азу тістері пайда болады, тырнақтар пішінін өзгертеді), бірақ кейін толық трансформацияға дейін өтеді. Адамның сөйлеу немесе велосипедпен жүру сияқты дағдылары уақыт өте атрофияға ұшырайды, бірақ жануарларға тән басымдыққа ие болады, мысалы, есту қабілеті жоғарылайды.
Эпидемиялар туралы апатты фильмдер қорқынышты, шынайы немесе шындыққа ұқсамайтын, күлкілі, ашулы, драмалық болуы мүмкін, бірақ әрқашан көрерменге қорқынышты дәрменсіздік сезімін силайды. «Жануарлар патшалығы» мүлдем олай емес. Ондағы апат, шын мәнінде, байқалмайды. Балалар мектепке барады, ересектер супермаркеттерде азық-түлік сатып алады, ал мутанттар медициналық орталықтарда салыстырмалы түрде тыныш өмір сүреді. Үкіметтің оларға деген ресми көзқарасы түсініксіз, бірақ француз жандармериясы оларды құбыжық емес, «құрбандар» немесе «мақұлық» деп атап, өз көзқарастарын көрсетуге тырысады. Көптеген кейіпкерлер науқастарға бір дәрежеде жанашырлықпен және көмекпен қарайды, ал кейбіреулері ақылға қонымсыз жақын қарым-қатынаста болғысы келеді.
16 жасар Эмиль (Пол Киршер) мен оның әкесі Франсуа (Ромен Дурис) қалыпты өмірлерін сақтауға тырысады. Франсуаның әйелі мен Эмильдің анасы Лана жануарға айналып, қазір арнайы орталықта қамауда, сондықтан отбасы оған жақын болу үшін Парижден Францияның оңтүстік-батысындағы қалаға көшіп барады. Баланың бетінде тыртық ізі бар, себебі анасы оны мутация кезінде тырнап алады. Аудиторияға аурудың қалай тарайтыны айтылмағандықтан, әу бастан қауіп-қатер, ойдан шығарылған эпидемия және елдің қауіпсіздік жүйесі туралы, ауру, дәрі-дәрмек, сақтық шаралары туралы ешқандай жауап күтілмейді: оның орнына режиссер әке мен бала арасындағы динамикаға назар аударады.
«Жануарлар патшалығы» — бұл жанрлық фильм емес. Фильм ұзақ, кеңейтілген метафора, оның ішкі мазмұны тұрақсыз, түсініксіз. Бір сәт кідіріп, үзіліс жасап, қосымша сұрақ қойсаңыз, бүкіл фильм ақымақ, қажетсіз және мағынасыз болып көрінеді. Сонда да көрерменді жібермейтін әдемі және түбегейлі жаңа мәлімдемеге толы туындыға айналуы режиссердің құрметі. Томас Кэй тым айқын, тым поп және тым оғаштың шегін теңдестіре отырып, таң қалдыратын фильм түсіре алды.
Фильм мутация ережелерін түсіндіруге уақыт бөлудің орнына, көрерменді отбасылық драманың ортасына тастайды. Эмиль өз бойындағы болмашы өзгерістерді байқайды — індетпен өз бетімен күресуге және әкесіне ауру туралы айтудан қорқады. Киршер өз кейіпкерінің жасөспірім психопатиясын бірте-бірте адамгершілікке жатпайтын мылқау тыныштыққа айналдырады. Көздері жайнаған, қуанышты жастық шақтан өтудің орнына адамдық қасиеттерін біртіндеп жоғалтып бара жатқан кейіпкер тұрғысында өрбиді. Қорытынды сахнада баланың әкесіне қараған көзқарасы перзенттік сезімнен мүлдем ада, оның ішінде тек жануардың ризашылығы ғана қалады. Тамаша актерлік шеберлік бұл фильмнің барлық қиын бұрыштарын жұмсартады. Кирхер де, Ромен Дурис де, Адель Эксархопулос та рөлдері бойынша үйлесімді: олардың диалогы аз, бірақ сыртқы түрі мен интонациясымен сценарийде жазылмаған нәрсені «айтып» береді.
Кинематограф Дэвид Кей (Томас Кейдің ағасы) жауапты болған визуалды бейнелер фильмнің ең күшті тұстарының бірі болып табылады. Орманды ауадан түсіру, жердегі жылдам кадрлар, табиғи жарықпен күнделікті көріністердің натурализмі — бәрі адам мен жануарлардың, қала мен орманның, ашу мен түсіністіктің, шектеулер мен еркіндіктің кеңістігін тамаша ажыратады. Кейде өркениет пен табиғаттың дихотомиясына әуестену тым айқын және кейіпкерлер тарапынан тым қайталанатын болып көрінеді, бірақ экранда тұманды орман пейзаждары пайда болғанда көрерменді таң қалдырмай қоймайды.
Фильмнің өзектілігі айтарлықтай байқалмайды. Мутанттар (жандылар, құбыжықтар немесе жай ғана ауру) агрессивті емес, тек басқа өмір сүргісі келеді. Олар тікелей қорқытпайды, жойылмайды, бірақ Эмиль «құбыжықтардың» бірінің тұмсығын пластикалық операция арқылы кесіп тастағанын білгенде, оқиға одан да қызықты дами бастайды.
Финалда Кей кейіпкерлердің сөздеріне экология және табиғатпен қарым-қатынасты қалпына келтіру туралы бірнеше ескертулер енгізеді. Хабарлама маңызды болып көрінеді, бірақ «Жануарлар Патшалығы» осы сәтте өзінің ең жақсы элементі — дерексіз сюжетін жоғалтады. Жануарлар патшалығы шынымен де бар: оның өзендері, ағаштары, үңгірлері және өз билеушісі бар. Адамзатпен күресте бұл ертегі де жеңіліс табуы керек, алайда режиссер бұл эпидемияны абыроймен және тектілікпен жеңдіре білді.
Кейде фильм өз амбициясының салмағына батып кетеді, өйткені фильмде шектеулі уақытта тым көп нәрсе жасауға тырысады. Мысалы, қорқынышты және жүрек айнуын тудыратын бірнеше көріністер өз алдына жақсы, бірақ жалпы алғанда орынсыз сезіледі. Комедия тым оңай отбасылық драмаға айналады, қасірет элементтері оған тез еніп кетеді. Бұл көбінесе режиссерлердің алғашқы жұмыстарында кездесетін олқылықтар деуге болады, себебі Кей үшін «Жануарлар патшалығы» оның мансабындағы екінші толық метражды фильмі.
Жануарлар әлемі ақырында жойылады, бірақ бір нәрсені жою мүмкін емес: еркіндік сезімін. Эмильдің тағдыры шешіледі. Ол құстай әкесінің иығына басын қойып, сосын жүгіре жөнеледі. Ол жүгіріп келе жатқанда, көрерменді аурудың неліктен пайда болғаны, оның қалай көрінетіні және таралатыны қызықтырмайды, әлемде не болып жатқаны маңызды емес, басты кейіпкердің сезімі маңызды.
«Грегор Самса бір күні таңертең мазасыз ұйқыдан оянғанда, төсегінде қорқынышты жәндікке айналғанын көрді». Бұл фильм Франц Кафканың «Метаморфоз» хикаясынан анық шабыттанған француз режиссері Томас Кайенің айқын мотивтерді (COVID-19, әртүрлі елдердегі әлеуметтік қысым, әлеуметтік аурулар, басқалық, экологиялық проблемаларды) негізге алған, ерекше, көруге тұрарлық туындысы.
Біз көбіне айналамыздағы адамдарды жануарларға ұқсатып, еркелетіп жүреміз. Шын мәнінде адамзат жануарға айнала бастаса қалай болар еді? Осындай ойлар туындаған әрбір адамға бұл фильм сөзсіз ұмытылмас сезім силайды.
